Парсы

Оңтүстік-Батыс Азиядағы қазіргі Иран мемлекетінің аумағында орналасқан Фарс облысын тарихи әдебиетте көбінесе парсы мемлекеті немесе парсы мемлекеті деп атайды.

Ежелгі гректер Фарс Парсуан немесе Персида деп атаған, сондықтан латыншада бұл аумақтардың атауы Персия деп айтылған.

Алайда қазіргі парсының байырғы тұрғындары әрқашан өз елін Иран деп атаған, тіпті тарихи тұрғыда тек Иран империясы ғана бар. Ежелгі заманда Парсы империясы өзінің ықпалы мен құдіретінің таңына жетті.

Парсы патшалары Инд өзенінен Египет жеріне дейінгі аумақтарды жаулап алып, өзіне бағындырды. Парсылар алдыңғы ұлы империялардың жауынгерлерін жеңді. Вавилон, Ассирия және Мысыр Парсы алдына еңкейді. Парсы патшасы Ұлы Дарийдің ұрпағы Дарий III Парсы билеген соңғы парсы болды.

Ұлы Александр Македонский Парсы Империясын жаулап алғаннан кейін парсы халқының мәдениеті мен дәстүрі эллиндер мен македониялықтардың дәстүрімен араласып кетті. Көп ұзамай халықтардың ұлы қоныс аударуы салдарынан парсы мемлекетінің аумағына Кавказ тауларынан каспий тайпалары келді, олар алғашқы көне иран қоныстарын құрды.

Жаңа иран мәдениеті негізгі мәдени дәстүрлерді, тіпті парсы асханасының рецептілерін де қабылдады. Қазіргі уақытта Иран - өңірдегі барлық мемлекеттер арасында біркелкі орын алып отырған қарама-қайшы ел. Саяси ортада айтылғандай, «Иран - қызу тақырып».

Парсы асханасының рецептілерін шартты түрде екі санатқа бөлуге болады. Бірінші санатқа Иран тұрғындары дайындайтын парсы асханасының көне тағамдары жатады. Парсы асханасының ежелгі сарай рецептілері деп аталады. Ежелгі заманда парсылар әр түрлі соустары бар түрлі ет тағамдарын дайындаған.

Қазіргі уақытқа дейін хош иісті парсы гүлінің рецептісі белгілі. Гуляшқа парсы тілінде міндетті түрде корица, нан және гранат жемісінің майшабағын қосқан. Парсылар көбінесе көкөніс пен жеміс-жидек ішетін. Ежелгі заманда парсы бақтары туралы нағыз аңыздар жүретін.

Сондықтан парсы асханасының рецептілерінің арасында жеміс-жидектердің немесе көкөністердің фарширленген жемістерінен тұратын тағамдарды кездестіруге болады. Парсылар ғасырлар бойы өздерінің аспаздық дәстүрінде корица мен кардамонды пайдаланады. Ежелгі парсы асханасының басты дәмдеуіші шафран болып саналады.

Ал парсыларға арналған басты гарнир әрдайым сурет болып қала берді. Оны суға емес, еріген сүтке пісіріп, тамаша әрі дәмді алтын қабығын алдық. Сүттен басқа күрішке әрқашан шафран қосатын, нәтижесінде парсы тілінде әйгілі күріш шығатын. Біздің заманымызда заманауи ирандық мейрамханаларда парсы күрішін тамақтандыра аласыз.

Сондай-ақ қызғылт су негізінде дайындалған нәзік десерттерді де көре аласыз. Әдетте парсы десерттеріне жаңғақ, әдетте фисташка мен жеміс-жидек қосатын. Қызғылт суды жеміс шырындарымен жиі араластырып, бұл қоспадан парсы балмұздақтары - щербет жасайды.

Парсы асханасы Персияның өзі сияқты баяғыда пайда болған, сондықтан оны көбінесе құрметпен Ана-ас деп атайды. Парсы асханасының дәстүрі Марокко, Үндістан және әрине Иран сияқты мемлекеттердің ұлттық асханаларына үлкен әсер етті деп есептеледі.

Ежелгі парсы асханасының рецептілері Иранның қазіргі тұрғындары арасында аса танымал емес. Бұл басқа да мәдени-тарихи дәстүрлермен және парсы асханасының екінші бағытын дамытумен байланысты. Иран асханасы ежелгі парсы асханасынан біздің дәуірімізге дейінгі IV ғасырда бөлініп шықты. Ирандық аспаздық дәстүрлердің парсылардың тәжірибесін бойына сіңіріп, соның негізінде өзінің жеке тағамдарын жасауға жеткілікті уақыты болды.