Амарант

Бір жылдық шөптесін өсімдік амарант (Amaranthus) немесе қалқанша 65-тен астам кіші түрі бар және Амарантовтар тұқымдасына жатады. Амаранттың сыртқы түрі жарқын және ерекше, өсімдіктердің тропикалық түрлеріне ұқсас. Амаранттың сабағы қалың және төзімді, жапырақтары созылыңқы, өсімдік ашық бордалы немесе малина гүлденеді. БҰҰ жанындағы халықаралық азық-түлік комиссиясы өсімдікті «XXI ғасыр мәдениеті» деп атады, алайда амаранттың дәмдік және пайдалы қасиеттері адамзатқа ғасырлар бойы белгілі.

Амарант өзінің түпнұсқа атауын грек сөзінің арқасында алды Αμάρανθος, бұл сөзбе-сөз аударғанда «құлпырмайтын гүл» дегенді білдіреді. Атау амаранттың ерекше қасиеттерін көрсетеді. Егін жинағаннан кейін өсімдік 4 ай бойы өзінің тұтынушылық сипаттамаларын сақтай алады. Халықта амарантты ерекше қасиеті үшін «адамның қысқы досы» деп атайды. Біздің ендіктерімізде амарант көбінесе шірік, мысық құйрығы, барқыт, қораздың тарағы немесе ақсамитник атауымен танымал. Амаранттың отаны Оңтүстік Америка аймағы болып саналады.

Еуропаға амарант тұқымдары испан конкистадорларының арқасында түсті. Инктер мен ацтектердің ежелгі тайпалары амарантты маңызды дақыл деп санап, өсімдік тұқымынан ұн дайындаған. Амаранттан жасалған нан-тоқаш өнімдері ұзақ уақыт бойы Америка құрлығының ежелгі тұрғындары рационының негізіне кірді. Амарантты бұршақ, жүгері немесе бидай сияқты маңызды азық-түлік деп санаған. Амарантты әлі күнге дейін «ацтек бидай және инк наны» деп атайды. Ресей империясында амарант тек XIX ғасырдың аяғында пайда болды. Өсімдікті арамшөпке жатқызып, ұзақ уақыт бойы тек амаранттың жарқын көрінісіне байланысты өсірді.

Амарант құрамы

Амаранттың пайдасы ежелгі заманнан белгілі болған, бірақ тек XX ғасырда ғана ғалымдар өсімдіктің химиялық құрамын жете зерттей алды. Амаранттың құрамында дәрумендер мен табиғи тектегі биологиялық белсенді қосылыстар бар. Мысалы, амаранттың құрамында 16% -ға дейін табиғи ақуыз бар, ол адам ағзасы үшін алмастырылмайтын лизин амин қышқылымен байытылған. Амарант қаныққан май қышқылдарының құрамы бойынша бидай және басқа да дәнді дақылдардан асып түседі. Сонымен қатар, өсімдіктің жапырақтары мен сабақтарында 18 стерол, С, Е және В дәрумендері, сондай-ақ флавоноидтар бар.

Амаранттың пайдасы

Амаранттың пайдасы соншалықты, Америка құрлығының тұрғындары, сондай-ақ Оңтүстік-Шығыс Азия мен Қытай елдері өсімдіктен 30-дан астам азық-түлік өнімдерін дайындайды. Ұн, нан, макарон өнімдері, чипстер, кекстер, вафли және бисквиттер, сусындар мен балалар тағамы, мұның бәрі айсбергтің басы ғана. Амарант дәруменді-минералды және қоректік құрамдас бөліктері теңдестірілген өсімдіктің химиялық құрамы үшін бағаланады. Амаранттың барлық құрамдас бөліктерін тамаққа пайдаланады. Өсімдік тұқымынан ұн және емдік амарант майы дайындалады, оны медицинада белсенді қолданады.